Η Πανελλαδική υποδομή για τη μελέτη της ατμοσφαιρικής σύστασης και κλιματικής αλλαγής (ΠΑΝΑΚΕΙΑ) αποτελεί την μοναδική ολοκληρωμένη Ερευνητική Υποδομή (ΕΥ) για τη σύσταση της ατμόσφαιρας και την κλιματική για την Ελλάδα, τη Νότια Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο.  

Η ΠΑΝΑΚΕΙΑ καλύπτει την ανάγκη για την παρατήρηση και εποπτεία της ατμοσφαιρικής σύστασης, των μεταβολών της ηλιακής ακτινοβολίας, της κλιματικής αλλαγής και των σχετικών φυσικών κινδύνων στην Ελλάδα.  Επιπλέον, πρωτοπορεί στην παροχή υπηρεσιών σε τομείς της οικονομίας που επηρεάζονται από την ατμοσφαιρική ρύπανση και την κλιματική αλλαγή.

Η Δομή έχει ενταχθεί στη Δράση «Ενίσχυση Υποδομών Έρευνας και Καινοτομίας» που χρηματοδοτείται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία» (ΕΠΑνΕΚ, ΕΣΠΑ 2014-2020), με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης),  με προϋπολογισμό 3,999,950 ευρώ.

Με το ξέσπασμα της πανδημικής κρίσης COVID19 η υποδομή ΠΑΝΑΚΕΙΑ ενεργοποιήθηκε άμεσα προκειμένου να αξιοποιήσει την τεχνογνωσία της και τον διαθέσιμο εξοπλισμό της, ώστε να προβεί σε μια σειρά δράσεων που σχετίζονται με τον COVID19 και τα μέτρα αντιμετώπισης του, καταλήγοντας αντίστοιχα σε μια σειρά από ενδιαφέροντα ευρήματα και συμπεράσματα.

Συγκεκριμένα εξετάστηκε η επίδραση των μέτρων για την αντιμετώπιση της  πανδημίας (lockdown) στην ποιότητα του αέρα σε διάφορες περιοχές της χώρας, ενώ επίσης η υποδομή αξιοποιήθηκε προκειμένου να πραγματοποιήσει έλεγχο καταλληλότητας υλικών για την χρήση τους σε μάσκες προκειμένου να προστατευθεί η ανθρώπινη υγεία.

Ως προς την εξέταση της ποιότητας του αέρα πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις ατμοσφαιρικής ρύπανσης στους παρακάτω ερευνητικούς σταθμούς:

1.  Σταθμός του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στο Θησείο (Λόφος Νυμφών)

2.  Σταθμός του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος στην Αγία Παρασκευή  

3. Σταθμός στην Πάτρα από το δίκτυο ατμοσφαιρικών μετρήσεων της πόλης υπό την εποπτεία του Εργαστηρίου Φυσικής της Ατμόσφαιρας του Πανεπιστημίου Πατρών σε συνεργασία με το Εργαστήριο Μελέτης της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης του Ινστιτούτου Επιστημών Χημικής Μηχανικής (ΙΕΧΜΗ)

4.  Σταθμός του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Φινοκαλιά Λασιθίου  

Επίσης πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις τηλεπισκόπησης με επίγεια συστήματα Lidar   από το Εργαστήριο Φυσικής της Ατμόσφαιρας (ΕΦΑ) του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), την Μονάδα Τηλεπισκόπησης Laser (LRSU) του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) στην Αθήνα και το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ),  στο νησί των Ακτικυθήρων  και  αναλύθηκαν δορυφορικές παρατηρήσεις από το ΑΠΘ από το υψηλής γεωγραφικής ευκρίνειας δορυφόρο Sentinel 5P με το όργανο τηλεπισκόπησης TROPOMI. Τέλος πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις θορύβου στην Ξάνθη κατά την διάρκεια των απαγορεύσεων και μετά την ολική άρση τους από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.

Στα γενικά συμπεράσματα των ερευνών  καταγράφηκε στατιστικά σημαντική μείωση των επιπέδων για τους πρωτογενείς αστικούς ρύπους, κατά την περίοδο των γενικευμένων μέτρων σε σχέση με πριν την υιοθέτηση τους.  Ωστόσο σε μη αστικές περιοχές που μελετήθηκε το συνολικό ατμοσφαιρικό υπόβαθρο, παρατηρήθηκε ότι οι συγκεντρώσεις αερίων όπως του διοξειδίου του άνθρακα και του μεθανίου δεν έδειξαν να επηρεάζονται σημαντικά. Κάτι που δείχνει την αναγκαιότητα μακροχρόνιων μέτρων για την  αντιμετώπιση των αερίων αυτών που προκαλούν τη παγκόσμια θέρμανση μέσω του φαινομένου του θερμοκηπίου.

Αναφορικά  με την αξιοποίηση της εργαστηριακής υποδομής της ΠΑΝΑΚΕΙΑ για τον έλεγχο υλικών για μάσκες υψηλής προστασίας για το υγειονομικό προσωπικό, η ευελιξία της υποδομής επέτρεψε την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων με μεγάλη ακρίβεια και σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Συγκεκριμένα, ελέγχθηκαν μια σειρά από πλαστικά υλικά για τη χρήση τους σε μάσκες προστασίας υψηλής ποιότητας, σε συνεργασία με τα Πλαστικά Θράκης και μέλη του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών. Βασικός σκοπός των μετρήσεων ήταν ο χαρακτηρισμός του ποσοστού κατακράτησης σωματιδίων σαν συνάρτηση του μεγέθους, λαμβάνοντας υπόψη το μικρό μέγεθος του ιού Covid-19. Για αυτό το λόγο, πραγματοποιήθηκαν τεστ που ξεπερνάνε τις προδιαγραφές των τεστ «ρουτίνας» για αυτά τα υλικά.  Έγιναν δεκάδες δοκιμές οι οποίες βοήθησαν στο να βρεθούν υποσχόμενα υλικά αλλά και να αποκλειστούν λιγότερο κατάλληλα υλικά. Τα αποτελέσματα δόθηκαν άμεσα στους ενδιαφερόμενους (Πλαστικά Θράκης και Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Πατρών).

Η ενεργοποίηση της Ερευνητικής Υποδομής PANACEA έδειξε ότι η αξιοποίηση των πόρων του ΕΠΑνΕΚ μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην άμεση επιστημονική έρευνα υπό έκτακτες συνθήκες, προκειμένου να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα, τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν τόσο για την προαγωγή της επιστήμης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, όσο και για άμεσους πρακτικούς λόγους.

Ιστοσελίδα: www.panacea-ri.gr